In 2023 stonden zo’n 180.000 gezinnen op de wachtlijst voor een sociale woning. Er is een groot tekort aan sociale woningen, maar het ontbreekt ook aan positieve beeldvorming van sociale huurders. Hun leven wordt sterk in de gaten gehouden, gecontroleerd en gesanctioneerd. Er is te weinig oog voor een positieve aanpak. Zo zien we dat het nieuw toewijzingssysteem, dat de Vlaamse Regering invoerde in 2023, de meest kwetsbare kandidaat-huurders met de grootste woonnood dreigt uit te sluiten (16). Het grondrecht op wonen wordt steeds meer gekoppeld aan voorwaarden die niets met hun woonbehoeften te maken hebben. Sociale huurders worden geviseerd met verplichtingen en boetes in plaats van hen te stimuleren en ondersteunen om bijvoorbeeld Nederlands te leren of een traject te lopen bij de VDAB. Het resultaat is een activerings- en taalbeleid dat veel strenger is voor sociale huurders dan voor anderen. Het viseren van sociale huurders heeft net alles te maken met de schaarste aan sociale huurwoningen.

Het Netwerk tegen Armoede pleit voor meer en betere (sociale) woningen. Dat is namelijk een belangrijke buffer tegen armoede en een cruciaal instrument om het recht op wonen voor mensen in armoede te garanderen. Het is aan de Vlaamse Regering om die te realiseren om zo de wachtlijsten weg te werken. Daarnaast moeten ook lokale besturen hun duit in het zakje doen. Ze tonen vaak weinig bereidheid of ambitie om ruimte te maken voor een (bijkomend) sociaal woonaanbod. De minister van Wonen kan hier krachtdadig optreden en een meer dwingend kader creëren. Het bindend sociaal objectief (BSO)(17) is ontwikkeld als een minimale doelstelling. In de praktijk is het BSO echter een maximale doelstelling geworden door ambitieuze gemeenten te ontmoedigen en onwillige gemeenten te pamperen. In deze context zal het op zijn minst nog enkele decennia duren vooraleer de wachtlijsten betekenisvol weggewerkt zijn.

Om het aantal sociale woningen te verhogen moet de Vlaamse overheid de sociale last terug invoeren. Dat verplicht gemeenten om een minimaal aantal sociale woningen te voorzien in nieuwe verkavelingen. Intussen kunnen gemeenten nog altijd zelf een sociale last opleggen via specifieke ruimtelijke uitvoeringsplannen.

“De wachttijden voor een sociale woning zijn heel lang, helaas. Ik zou graag hebben dat daar iets aan verandert, dat er meer plaats en ook sneller plaats zou komen.” - een oudere man, sociaal huurder

Deze aanbeveling betreft het Vlaamse en lokale beleidsniveau.

Het Netwerk tegen Armoede en andere partners pleiten al langer voor meer investeringen in de private huurmarkt om het aanbod aan betaalbare woningen te vergroten. Dat zorgt voor snellere effecten. Maar het is nog steeds belangrijk om op lange termijn te blijven streven naar een voldoende aanbod van sociale woningen.

Het is van belang om een systeem van geconventioneerd verhuren(18) uit te werken dat private verhuurders ondersteunt en ontzorgt om kwaliteitsvolle woningen betaalbaar te verhuren. Zo kunnen verhuurders een kwaliteitsvolle woning verhuren aan gezinnen die wachten op een sociale woning, zonder dat de huur meer dan een derde van hun inkomen bedraagt. In ruil hiervoor geeft de Vlaamse overheid financiële stimulansen, zoals premies, fiscale aftrek, en/of betaalgarantie aan de verhuurder. Zo wordt de huurmarkt aantrekkelijk voor potentiële verhuurders, breidt het huuraanbod uit en vermindert de krapte op de huurmarkt. Het Netwerk tegen Armoede schaart zich achter het advies van de Vlaamse Woonraad uit 2019 (19), dat een goede aanzet geeft voor een stelsel van geconventioneerd verhuren.

“Je huurt goedkoop, maar betaalt veel meer verwarming. Die goedkope huur lost niet veel op. Het is goed dat verhuurders woningen energiezuinig maken. De huurprijs mag dan niet de hoogte inschieten.” - alleenstaande vrouw

Principieel zou elke woning minstens een conformiteitsattest moeten hebben. Daar staat het Netwerk tegen Armoede volmondig achter. Alleen moeten we zorgen dat woningen niet verdwijnen van de huurmarkt, maar op die markt blijven met een betere energieprestatie. Door het conformiteitsattest te koppelen aan strengere energienormen kan de energieprestatie van woningen verbeteren. Nu is het attest op dat vlak niet zeer ambitieus. We moeten verhuurders meekrijgen in dit verhaal. Koppel steun en coaching aan de verhuur van kwaliteitsvolle woningen tegen een betaalbare prijs voor gezinnen met een laag inkomen. Zo maken we de brug met geconventioneerd verhuren.

Tot slot zien we de huurpremie als een noodmaatregel die zich opdringt in een noodsituatie, zoals de Vlaamse wooncrisis zich al decennia manifesteert. Een bredere en snellere toekenning kan van de huurpremie een performant instrument maken om de grootste woonnood op korte termijn te lenigen. Dan moet de huurpremie wel sneller (vanaf 1 jaar op de wachtlijst) en breder (zonder strenge toekenningscriteria) worden toegekend.

Deze aanbeveling betreft het Vlaamse en lokale beleidsniveau.

Het klimaatbeleid heeft een grote sociale impact. Terwijl mensen met een laag inkomen (vaak noodgedwongen) een kleine ecologische voetafdruk hebben, dreigen ze wel de rekening te krijgen van een klimaatbeleid zonder sociale component. Denk maar aan hoge energieprijzen waarbij huurders nauwelijks invloed hebben op investeringen in energiezuinige maatregelen, lage emissiezones, koolstoftaks of het capaciteitstarief. Mensen in armoede worden veel harder getroffen door dergelijke maatregelen, terwijl zij lang niet de grootste vervuilers zijn. Nochtans is een sociaal klimaatbeleid perfect mogelijk.

Zowel de energie- als de huurprijzen gingen de voorbije maanden door het dak. We pleiten al vanaf het begin van de energiecrisis voor maatregelen die de meest kwetsbaren in onze samenleving ondersteunen, zoals mensen met een inkomen op of onder de armoedegrens. Iedereen moet minimaal menswaardig kunnen leven. Veranker de uitbreiding van het sociaal tarief voor energie om de laagste inkomens te beschermen tegen energiearmoede. De inkomensgrens van verhoogde tegemoetkoming bij het ziekenfonds is hiervoor een logische maatstaf. En voorzie een getrapte overgang voor de huishoudens in het derde inkomensdeciel (tussen de 20 en 30% laagste inkomens) om een werkloosheidsval te vermijden.

Het Netwerk tegen Armoede vraagt daarnaast massale investeringen om woningen energiezuinig te maken. Er is nog veel potentieel in sociale huisvesting om woningen te renoveren tot energiezuinige woningen. Dat is niet alleen goed voor het klimaat, maar bestrijdt ook energiearmoede. Om kwaliteitsvolle woningen aan betaalbare huurprijzen op de markt te brengen, moet er een fiscale stimulans voor private verhuurders komen. Ook gezinnen in kwetsbare posities moeten toegang hebben tot hernieuwbare energiebronnen. Zorg hierbij voor collectieve systemen bij de installatie van energie-acties, bijvoorbeeld op wijkniveau in plaats van op individueel niveau. Dit alles heeft een dubbel voordeel: een lagere energiefactuur en minder CO2-uitstoot. Klimaatbeleid moet daarom ook een sociaal beleid zijn.

"Ik betaal 650 euro per maand voor een huurwoning, met enkel glas en zonder dakisolatie. Mijn energiefactuur swingt de pan uit. Ik sta ondertussen al 3 jaar op de wachtlijst voor een sociale woning, maar ik heb zeker nog enkele jaren te gaan. Mijn huisbaas zegt dat hij wel wil, maar zelf niet de middelen heeft om de nodige investeringen te doen.”

Deze aanbeveling betreft het federale en Vlaamse beleidsniveau.