Bijna twee jaar na de opschorting van de controversiële controleprocedure, waarbij IGO-gerechtigden door postbodes werden gecontroleerd en hun huis niet meer durfden verlaten, is er eindelijk een akkoord voor een nieuwe procedure binnen de federale regering. Het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN) is verheugd dat een aantal substantiële verbeteringen zijn aangebracht in de procedure. Een heel aantal zeer kwetsbare ouderen zullen automatisch niet meer gecontroleerd worden en de controleprocedure is ook duidelijker en beperkter. Daardoor moeten ouderen niet langer elke dag gekluisterd aan huis op de postbode wachten. Tegelijkertijd blijft BAPN ook bezorgd over een aantal leemtes in de huidige procedure. Daarom vraagt BAPN om na een jaar ook de uitvoering van deze controleprocedure te evalueren op basis van de ervaringen in de praktijk in 2022.

De Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO) is een toelage die aan ouderen met een te laag pensioen wordt gegeven zodat ze toch de eindjes aan elkaar kunnen kopen. De controleprocedure op de verblijfsvoorwaarde die door de vorige federale regering werd ingevoerd, waarbij IGO-gerechtigden door de postbode gecontroleerd werden, leidde ertoe dat kwetsbare ouderen hun huis niet meer durfden verlaten. De nieuwe procedure probeert aan deze situatie nu tegemoet te komen:

1. BAPN verwelkomt dat het nieuwe systeem een aantal groepen niet meer gecontroleerd wordt, omwille van hun kwetsbaarheid en voor wie het duidelijk is dat zij zich op Belgisch grondgebied bevinden. Het gaat specifiek over 4 groepen: bewoners van verpleeg-, rust- en verzorgingstehuizen en psychiatrische instellingen; personen ouder dan 80 jaar; dakloze personen met een referentieadres bij het OCMW en personen met een handicap. In totaal zullen bijna 40% van de IGO-gerechtigden dus niet meer gecontroleerd worden. Voor deze groepen is dit ongetwijfeld een echte opluchting.

2. Voor de ouderen die nog wel gecontroleerd zullen worden, zal de postbode niet meer de rol van controleur op zich nemen. Dit is niet alleen een belangrijke stap vooruit om het recht op privéleven van IGO-gerechtigden te respecteren, het zorgt er ook voor dat de sociale rol van de postbode niet meer in het gedrang komt. In de nieuwe regeling zullen IGO-gerechtigden een aangetekend schrijven ontvangen waardoor zij onmiddellijk op de hoogte worden gebracht dat er een controle wordt uitgevoerd (wat niet het geval was in de oude procedure). De controle dooft onmiddellijk uit bij ontvangst of het afhalen van het aangetekend schrijven. Als dit niet gebeurt, krijgen de IGO-gerechtigden een herinnering waarbij zij daarna tot 29 dagen na het eerste aangetekend schrijven de tijd krijgen om naar het gemeentehuis te gaan. Deze nieuwe aanpak geeft meer ademruimte aan de betrokkenen én ook meer duidelijkheid over de controle. Positief is ook dat niet langer 80% van de IGO-gerechtigden gecontroleerd zullen worden. Dit gaf velen immers het gevoel dat zij sowieso als een potentiële fraudeur aanzien werden door de overheid.

Er zijn tegelijkertijd nog belangrijke aandachtspunten in deze procedure die BAPN zorgen baren en ons doen oproepen om de vinger aan de pols te houden. Een evaluatie op basis van de ervaringen in de praktijk zal nodig zijn om de volgende aandachtspunten te beoordelen:

1. De nieuwe procedure voorziet niet in een beroepsprocedure om zich te verdedigen en bijvoorbeeld alsnog gehoord te worden door de Federale Pensioendienst. Nochtans voorzien zowel de algemene principes van het Belgisch recht als het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie het recht om gehoord te worden vooraleer een sanctie wordt opgelegd. Het is niet ondenkbaar dat voor sommige kwetsbare profielen, voor bijvoorbeeld IGO-gerechtigden die verward zijn, leesproblemen of motorische moeilijkheden hebben, nog steeds moeite zullen hebben met de controleprocedure en gesanctioneerd zullen worden hoewel zij zich in België bevonden. Het probleem van ongegronde sancties was immers een pijnpunt bij de vorige twee controlesystemen: 60% van degenen wiens IGO werd opgeschort, kon achteraf aantonen dat zij wel degelijk in België waren. Blijvende monitoring dringt zich op zodat dit percentage daalt.

2. De maximale periode van verblijf in het buitenland voor IGO-gerechtigden blijft beperkt tot 29 dagen. Wij blijven een voorstander van een ruimere maximale verblijfstermijn. Dit zou bijvoorbeeld IGO-gerechtigden met familie in het buitenland meer kansen geven om hen te bezoeken. Het zou degenen met een zwakke gezondheid ook de mogelijkheid geven te overwinteren in een warmer klimaat wat hun gezondheid ten goede zou komen.

Gelet op de bovenstaande bezorgdheden pleit BAPN in de nieuwe regeling er alsnog voor om het Federaal Instituut voor de Mensenrechten te verzoeken om de nieuwe regeling te toetsen op de grondrechten van burgers. Dit zou het best gebeuren vooraleer de nieuwe procedure in voege te laten gaan. Vervolgens onderlijnt BAPN ook de noodzaak om een evaluatie op basis van de ervaringen op het terrein na een termijn van maximaal één jaar uit te voeren.