Wordt het spoor de ruggengraat van de Belgische duurzame mobiliteit? De Spoorvisie 2040 én de nieuwe beheersovereenkomsten met spoorwegmaatschappij NMBS en spoornetbeheerder Infrabel beloven een radicale heropwaardering van het spoorvervoer. Vorige week vrijdag kreeg ook het goederenvervoersplan groen licht, na aandringen van vakbonden, werkgeversorganisaties als VOKA en de havenbedrijven. Tegen 2030 moet het goederenvervoer verdubbelen.

Deze nieuwe visie met zicht op een groeiend aanbod en betere toegankelijkheid is een verademing na jaren van afbouw en verwaarlozing van trein en treinreiziger. Ferme onderhoudsinvesteringen geven het vooruitzicht dat de afbrokkelende tunnels, hoogbejaarde bovenleidingen en versleten rails een fout uit het verleden worden. Door jarenlange desinvesteringen en een schreeuwend personeelstekort werden in recordjaar 2022 meer dan 22.000 treinritten - 1 op 30 - geschrapt en reden nóg meer treinen met vertraging. Het marktaandeel van de trein binnen het internationaal verkeer daalde volgens een studie van de Europese Commissie aanzienlijk over de afgelopen twintig jaar, nochtans ontbreekt de internationale poot quasi volledig in de nieuwe beheersovereenkomst. Naast de reiziger is ook het spoorpersoneel de dupe van deze afbouw, zij werken al jaren in moeilijke omstandigheden.

De ambitieuze spoorvisie is dus een noodzakelijke verandering in de context van de huidige sociale, energie- en klimaatcrisis. Naast onze legendarische files en schadelijke luchtkwaliteit, tonen de huidige energie- en brandstofprijzen hoe dringend België onafhankelijk moet worden van fossiele brandstoffen. Meer goederen- en passagiersvervoer per spoor is een voor de hand liggende manier om naar meer energieonafhankelijkheid te evolueren. Bovendien zijn vaak de laagste inkomens afhankelijk van openbaar vervoer.

Maar plannen maken is één zaak. Nu moet er ook boter bij de vis komen. NMBS en Infrabel zouden de volgende tien jaar 3,4 miljard euro extra nodig hebben. De federale regering zal dit weekend tijdens de begrotingsgesprekken duidelijk moeten maken of ze haar plannen ook van de nodige middelen voorziet.

Exploderende stroomprijzen en de stijgende loonkosten wegen op het budget van de NMBS. CEO Sophie Dutordoir wilt ter aanvulling van besparingsmaatregelen de treinkaartjes vanaf februari ongeveer 10 procent duurder maken. Minister Gilkinet pleit daarentegen voor btw-vrije treinkaartjes, een sociale maatregel met een prijskaartje van 100 miljoen euro. In april kreeg de NMBS al eens 82 miljoen euro extra federaal geld om de stijgende energie- en personeelskosten op te vangen.

De nodige investeringsbudgetten zijn geen klein bier. Maar moeten toch in perspectief gezet worden. Belastingsvoordelen van salariswagens, tankkaarten, accijnskortingen en professionele diesel kosten ons jaarlijks maar liefst 4 miljard euro. De bedragen voor autowegenprojecten zijn daar een veelvoud van. Volgens het VBO kostten files alleen in 2021 ongeveer 4,5 miljard euro door tijd- en brandstofverlies, en gezondheidsschade.

Als we mensen echt uit de auto en het vliegtuig willen krijgen, dan moeten duurzame alternatieven een toereikend budget krijgen. Een treinrit moet de goedkoopste en meest comfortabele optie zijn. Experimenten uit het buitenland met sterk verlaagde tarieven, zoals het Duitse Klimaticket of de Spaanse gratis abonnementen, hebben veelbelovende resultaten. Nachttreinen kunnen bovendien bijna kostendekkend zijn en vragen geen investeringen in infrastructuur.

Omgekeerd zijn de investeringen in het spoor een hefboom voor de hele Belgische economie. Elke euro die in het spoor wordt geïnvesteerd brengt er drie op in de vorm van directe en indirecte werkgelegenheid. De winsten voor de volksgezondheid door de dalende lucht- en geluidsvervuiling en vrijgekomen open ruimte zijn onschatbaar.
Als de regering De Croo dit weekend de juiste keuzes maakt, heeft het spoor in België ook na 2040 een mooie toekomst.

Jolan Rijmenams - Bond Beter Leefmilieu, Joeri Thijs - Greenpeace, Matthias Vermael - Netwerk Duurzame Mobiliteit, Kees Smilde - TreinTramBus, Sylvie Meekers - Canopea, Els Van den broeck - Mobiel21, Heidi Degerickx - Vlaams Netwerk tegen Armoede, Vanya Verschoore - Reset.Vlaanderen, Peter Wouters - Beweging.net, Gery Baele - Navetteurs.be, Peter Meukens - Integrato, Jean-Philippe Ducart - Test-Aankoop, Michaël Jacquemin - Les Amis du Rail Halanzy, Hugo Van Dienderen - Grootouders voor het Klimaat, Alexander Gomme - Back on Track Belgium