De klassieke beeldvorming van daklozen als oudere mannen op straat, moet dringend op de schop. Dé dakloze persoon bestaat niet. Het gaat evengoed over mensen die gedurende korte periodes bij vrienden slapen om dan weer verder te trekken, de zogenaamde sofaslapers. Het gaat over jongeren die uit huis gezet zijn, in kraakpanden, garages of caravans wonen. Het gaat bijvoorbeeld ook om gezinnen met precair verblijfsrecht, of jonge mensen op de drempel van volwassenheid die zelf een precair verblijfsrecht hebben. Vanuit het Netwerk tegen Armoede pleiten we voor een brede definitie.

FEANTSA, de Europese koepel van dienst- en hulpverleners voor daklozen, maakt in de ETHOS-typologie (1) een opsplitsing tussen ‘dakloosheid’, ‘thuisloosheid’, ‘mensen in onstabiele huisvesting’ en ‘mensen in ‘ontoereikende huisvesting’. Het voordeel van deze typologie is dat ze zeer goed de grote diversiteit aan ‘woon’situaties vat waar daklozen mee geconfronteerd worden. Hierbij mogen we de inzichten in de oorzaken van dak- en thuisloosheid niet uit het oog verliezen (2). Het gaat om een schending van het grondrecht op wonen. Een degelijk dak boven je hoofd is immers essentieel om een menswaardig leven te leiden. Het recht op wonen uit art. 23 van de Belgische Grondwet is fundamenteel om ook alle andere grondrechten te kunnen garanderen.

Wat opvalt is het snel overgaan van de ene situatie naar de andere: van de straat naar de nachtopvang en terug naar de straat, naar intrekken bij vrienden of familie naar een noodwoning naar tijdelijk terug huurder… Het gaat om dezelfde mensen!

Dak- en thuisloosheid is geen recente problematiek, maar de situatie wordt steeds erger. De problematiek neemt in heel Europa alarmerend toe: ongeveer 895 000 mensen in Europa hebben geen veilige plek waar ze zich thuis voelen (3). De regionale en lokale dak- en thuislozentellingen (4) in België geven ons informatie die we voorheen niet hadden. De tellingen brengen niet enkel in beeld hoeveel personen dak- en thuisloos zijn. Ze geven ook een zicht op profielkenmerken van deze personen. Zo werden er tijdens de jaarlijkse daklozentelling in oktober 2022 niet alleen meer mensen in dak- en thuisloosheid geteld, maar er waren ook opvallend meer alleenstaande moeders en gezinnen met kinderen onder deze groep. Deze cijfers en gegevens zijn cruciaal in een effectieve aanpak van dak- en thuisloosheid.

Dak- en thuis is een complexe problematiek die een geïntegreerde aanpak vraagt op verschillende beleidsniveaus. Voorheen bleven oplossingen vaak ontoereikend. Ze situeren zich meestal op lokaal niveau, terwijl ook een sterk
bovenlokaal beleid noodzakelijk is. Het is daarom goed dat er een Vlaams actieplan ter bestrijding en voorkoming van dak- en thuisloosheid is. Toch is er zowel op vlak van preventie als bestrijding van dakloosheid nog veel werk aan de winkel. Bovendien vertrekt het actieplan nog te veel vanuit aparte beleidsdoelstellingen van het beleidsdomein Wonen en het beleidsdomein Welzijn. Een volgend actieplan vertrekt idealiter vanuit een gezamenlijke strategie en maakt werk van een intersectorale samenwerking (5). Hoewel er geen wonderoplossing is die dak- en thuisloosheid meteen uit de wereld kan helpen, zijn er wel een aantal beloftevolle pistes om deze problematiek aan te pakken.

Met de Europese ambitie, die België meeondertekend heeft via de Lissabonverklaring (6), om dak- en thuisloosheid te beëindigen tegen 2030, is het noodzakelijk om een langetermijnvisie te ontwikkelen over hoe we dit willen bereiken. Preventie van dak- en thuisloosheid moet centraal staan. Elke aanpak van dak- en thuisloosheid, zowel het voorkomen als het beëindigen, is dweilen met de kraan open zolang mensen geen inkomen hebben dat een menswaardig leven mogelijk maakt. Uithuiszettingen kunnen vermeden worden wanneer mensen beschikken over voldoende inkomsten.

Daarnaast is er nood aan een woongerichte focus. Het beschikken over een kwaliteitsvolle en betaalbare woning is de noodzakelijke basis om andere sociale rechten te garanderen. Een rode draad doorheen heel wat verhalen over de woonsituatie van mensen in armoede is dat de zekerheid over een kwaliteitsvolle en betaalbare woning rust geeft in hun hoofd en ruimte geeft om andere zaken aan te pakken. Mensen in armoede uit onze verenigingen waar armen het woord nemen werkten concrete beleidsaanbevelingen uit rond drie centrale eisen in ons memorandum (7):

1.Verhoog het bouwritme en toegankelijkheid van sociale woningen

Er is dringend nood aan een ambitieus woonbeleid dat de wachtlijsten inkort met een concreet actieplan om het bouwritme voor sociale woningen te verhogen. Het is aan de Vlaamse Regering om dit te verwezenlijken. Daarnaast moeten ook lokale besturen hun duit in het zakje doen. Ze tonen vaak weinig bereidheid of ambitie om ruimte te maken voor een (bijkomend) sociaal woonaanbod. De minister van Wonen kan hier krachtdadig optreden en een meer dwingend kader creëren. Het bindend sociaal objectief (BSO) is immers ontwikkeld als een minimale doelstelling.
Daarnaast gingen we al verschillende keren in gesprek met minister Diependaele over het nieuwe toewijzingssysteem in de sociale huur. Ook het toewijzingssysteem in de sociale huur moet voldoende rekening houden met alleenstaanden en gezinnen in de meest precaire situaties. Het nieuwe toewijzingssysteem, dat ingaat in 2024, doet dit onvoldoende en bouwt voor een groot deel van de toewijzingen zelfs extra drempels in, onder meer door de verplichte lokale binding.

2. Waarborg kwalitatieve en betaalbare woningen op de private markt

Een betaalbare en kwaliteitsvolle woning is de beste preventie van uithuiszetting en dreigende dak- en thuisloosheid. Ondersteun daarom private verhuurders in ruil voor betaalbare en kwaliteitsvolle woningen voor de 176.000 wachtenden op een sociale woning, zodanig dat ze meer dan een derde van hun inkomen aan huur besteden.

3. Voorzie een wonen- en energiepact voor sociaal rechtvaardig klimaatbeleid

Het Netwerk tegen Armoede vraagt daarnaast investeringen om woningen energiezuinig te maken. Er is nog veel potentieel in sociale huisvesting om woningen te renoveren tot energiezuinige woningen. Dat is niet alleen goed voor het klimaat, maar bestrijdt ook energiearmoede.

Dak- en thuisloosheid is een extreme vorm van armoede en uitsluiting die gepaard gaat met de schending van een hele reeks grondrechten. De strijd tegen dakloosheid staat of valt met het structureel bannen van armoede. Participatie van mensen met een ervaring in dak- en thuisloosheid geeft hen een stem in de strijd ertegen en erkent hun recht om gehoord te worden. Participatie is geen middel noch een doel. Participatie is een uitgangspunt om armoede als schending van mensenrechten te kunnen bestrijden, en zo rechten te herstellen. Wij vragen dan ook de participatie van mensen in armoede ernstig te nemen in de opmaak en vormgeving van een beleid voor structurele armoedebestrijding.
Het Netwerk tegen Armoede vraagt aan iedereen om te luisteren naar zij die het ervaren. Onze verenigingen waar mensen in armoede het woord nemen verzamelden reeds veel getuigenissen over dak- en thuisloosheid in verschillende vormen:

1. Luister naar de podcast ’Groetjes uit, valt goed mee’ van vzw Wieder. Met deze podcast wil vzw Wieder enerzijds de negatieve connotatie en perceptie veranderen die burgers hebben over dak- en thuisloosheid en anderzijds het beleid beïnvloeden.
2. Bekijk de film Home Street Home van Betonne jeugd vzw. Met Home Street Home geven Betonne Jeugd vzw en regisseur Sinan Tabanli een inkijk in het leven van jongeren in dak- en thuisloosheid. Door de ogen van een sociaal werker volgt de film vier verhalen, vier perspectieven, die met elkaar verweven zijn.
3. Luister naar de podcast ‘Woonknoop’ van OnderOns vzw. Dit zijn vier podcastafleveringen over en met ervaringsdeskundigen op het vlak van dak- en thuisloosheid.
4. Luister via de Kortrijkse Woonzaak naar het verhaal van ‘Hillain’. De Kortrijkse Woonzaak is een coalitie waar A’kzie deel van uitmaakt.
5. Doe de wijkwandeling Sint-Katelijne - hoe een dakloze zijn weg terugvond met Ara vzw en luister naar het verhaal van Freddy.
6. Leef je in met het bordspel Immencité of ‘Rue de la Bascule’ van Doucheflux. Het spel heeft een dubbele opzet: enerzijds het grote publiek bewust maken van de werkelijkheid van dak- en thuisloosheid, anderzijds de daklozen hun ervaringen laten delen.