Het woondecreet introduceert een centraal inschrijvingsregister, waarmee (potentiële) kandidaat-huurders vanaf 2 januari 2024 zelf hun inschrijving voor een sociale woning online kunnen starten. Het centraal inschrijvingsregister luidt een digitale revolutie in met het inschrijven van kandidaat-huurders, maar we mogen niet vergeten dat niet iedereen meesurft op een digitale golf. Bestaande kandidaat-huurders dienen hun dossier in dit digitale register te bevestigen. Deze verandering vereist aangepaste procedures bij woonmaatschappijen en hun partners.

Het centrale inschrijvingsregister is een stap vooruit voor zover het leidt tot administratieve vereenvoudiging. Hoe dan ook zijn er vanuit het Netwerk tegen Armoede en haar verenigingen waar mensen in armoede het woord nemen, enkele aandachtspunten over dit systeem. Vanuit die aandachtspunten geven we een alternatief plan van aanpak met aanbevelingen mee.Wonen is een grondrecht. Dus heeft de overheid de plicht om alles in het werk te stellen om dat recht te realiseren en drempels te verlagen voor elke inwoner.

Het nieuwe centraal inschrijvingsregister is een nieuwe digitale databank waarop kandidaat-huurders zich kunnen aanmelden, inschrijven, hun dossier aanmaken en aanpassen. Om zich te kunnen aanmelden op het centraal inschrijvingsregister hebben kandidaat-huurders een e-ID of Itsme-app nodig. Hoewel vooruitstrevend, is dat aanmeldingssysteem echter niet voor elke kandidaat-huurder toegankelijk: een grote groep beschikt niet over de nodige middelen. Bijna één op vijf Belgische gezinnen in armoede heeft thuis geen internetaansluiting. Bovendien beschikt 47 procent van de gezinnen met een laag inkomen niet over een eigen laptop (1). Bijgevolg hebben ook zij geen toegang tot het internet, n behalve via een ander apparaat zoals de smartphone. Digitalisering zorgt met andere woorden ervoor dat mensen in armoede heel wat zichtbare en onzichtbare kosten, noden en bezorgdheden hebben. Het is voor het Netwerk tegen Armoede onduidelijk hoe de Vlaamse overheid hier rekening mee houdt om ervoor te zorgen dat niemand uit de boot valt.

Het centraal inschrijvingsregister is een vergaande vorm van digitalisering en zal bij mensen in armoede veel vragen oproepen. Zowel woonmaatschappijen als eerstelijnswerkingen, zoals verenigingen waar mensen in armoede het woord nemen, zullen overstelpt worden met vragen van kandidaat-huurders.

“We bereiken ongeveer 500 mensen in armoede. De meerderheid gaat zo een brief ontvangen en niet weten wat ze moeten doen. Ze begrijpen de taal niet en we zullen hen allemaal moeten helpen hierbij.” (ervaringsdeskundige)

Nieuwe kandidaat-huurders voor een sociale woning moeten zich aanmelden in dit centraal inschrijvingsregister. Het centraal inschrijvingsregister voert een automatische controle uit, waarna het dossier een status krijgt. Het kan gebeuren dat iemand niet voldoet aan de inschrijvingsvoorwaarden en bijgevolg extra documenten moet indienen. Het kan ook dat er nog bevestiging nodig is van een partner of andere meerderjarige bijwoners in het dossier, vooraleer het dossier definitief is. Vanuit het Netwerk tegen Armoede rijst de vraag waarom elke meerderjarige bijwoner van deze nieuwe kandidaat-huurder zich individueel moet inloggen in het systeem. Dit is immers een immense administratieve rompslomp en extra drempel om zich aan te melden.

Vanaf dat het centraal inschrijvingsregister in werking treedt, moeten ook alle huidige kandidaat-huurders hun kandidatuur voor een sociale woning (her)bevestigen. Deze zal met andere woorden vanaf 2 januari een brief van de woonmaatschappij ontvangen met een overzicht van de geactualiseerde gegevens. Tegelijk blijkt echter uit de signalen van verenigingen waar mensen in armoede het woord nemen de vrees voor een gebrek aan voldoende en begrijpbare communicatie, die tijdig zal starten. Bijna een op de twee volwassenen in Vlaanderen heeft het moeilijk om informatie te vinden, te begrijpen en/of te hanteren. De brieven die zij ontvangen zijn bijgevolg vaak te moeilijk.

“Een brief is slechts één communicatiemiddel. Belangrijk om in te zetten op verschillende vormen van communicatie om iedereen te betrekken.” (groepswerker)

Daarenboven krijgen kandidaat-huurders slechts dertig dagen vanaf de postdatum om hun dossier te bevestigen en eventueel bewijslast aan te leveren. Na deze periode wordt hen indien nodig een herinneringsbrief gestuurd. Als er binnen een termijn van vijftien dagen opnieuw niet gereageerd wordt, wordt de kandidaat-huurder geschrapt van de wachtlijst voor een sociale woning. De kandidaat-huurder ontvangt hierover echter geen communicatie. Op deze manier verliezen heel wat mensen hun inschrijving zonder dat ze daarvan op de hoogte zijn. Bovendien zal een kandidaat-huurder die zich niet ingelogd heeft in het centraal inschrijvingsregister, ook geen sociale woning toegewezen krijgen. Hier werd geen rekening mee gehouden in de uitwerking van het centraal inschrijvingsregister, wat in strijd is met de regelgeving (2).

Kortom, rekening houdend met alle drempels voor mensen in armoede met betrekking tot het nieuwe inschrijvingsregister, krijgen kandidaat-huurders te weinig tijd om zich te registreren. Op die manier dreigen ze ongewild van de wachtlijst voor een sociale woning te verdwijnen. Bovendien hebben ook woonmaatschappijen en eerstelijnswerkingen onvoldoende tijd om zich hierop voor te bereiden en te organiseren. Woonmaatschappijen moeten de wachtlijst namelijk actualiseren in de periode januari-maart. Het is nog maar de vraag of zij op alle hulpvragen van kandidaat-huurders binnen diezelfde termijn een antwoord zullen kunnen bieden. Het Netwerk tegen Armoede vraagt dan ook om deze termijn te verlengen en eerst drempels weg te werken om dan pas het nieuwe systeem te implementeren.

Kandidaat-huurders die niet digitaal geletterd zijn, de brief vanuit de woonmaatschappij niet begrijpen of te laat ontvangen, en hiervoor niet tijdig geholpen worden, dreigen dus van de wachtlijst te verdwijnen. Voor deze groep is het allesbehalve vanzelfsprekend om hun plek op de wachtlijst voor een sociale woning te (her)bevestigen. De meest kwetsbare kandidaat-huurders met de grootste woonnood dreigen met andere woorden uitgesloten te worden.

Het centraal inschrijvingsregister zorgt ervoor dat het grondrecht op wonen grotendeels afhangt van de digitale mogelijkheden van kandidaat-huurders. Voor steeds meer administratieve procedures worden de fysieke alternatieven verminderd of afgeschaft, met als gevolg een digitale kloof. Het is aan de Vlaamse en lokale overheden om deze digitale kloof te dichten en toegang tot het internet te garanderen.

• Verleng de termijn voor de kandidaat-huurders om hun plek op de wachtlijst te herbevestigen. En verleng de termijn (januari-maart) van woonmaatschappijen zodanig dat ze zich hierop kunnen organiseren. Beide termijnen moeten minstens naar zes maanden.
• Ondersteun vanuit Vlaanderen de lokale werkingen (van woonmaatschappijen, gemeenten, digitale-inclusie-initiatieven en andere welzijnspartners) die ervoor zorgen dat kandidaat-huurders maximaal ingeschreven kunnen blijven. De woonmaatschappij is voor de kandidaat-huurder het eerste aanspreekpunt.
• Voorzie voor kandidaat-huurders voldoende contactmogelijkheden die voor hen geschikt zijn: online, telefonisch of via fysiek onthaal met persoonlijk contact. Dit is het principe van ‘click call connect’: toegankelijke en laagdrempelige niet-digitale alternatieven, zonder afspraak of meerkost.
• Lever inspanningen om kandidaat-huurders die niet reageren op de brieven van de woonmaatschappij, op te sporen vooraleer tot een louter administratieve schrapping over te gaan. Een woonmaatschappij kan dit niet alleen, maar heeft wel de verantwoordelijkheid om dit samen met andere partners (OCMW, CAW, straathoekwerk…) op te nemen.

Het Netwerk tegen Armoede en haar verenigingen waar mensen in armoede het woord nemen vragen om alle kandidaat-huurders tijdig (nu meteen) en op maat te informeren over de nodige stappen om zich aan te melden op het centraal inschrijvingsregister en over de gevolgen als ze dit niet doen. Hierbij is het noodzakelijk dat gebruikgemaakt wordt van verschillende niet-digitale informatiekanalen (folders, infosessies, bezoeken aan doelgroeporganisaties, etc). Het is aan de Vlaamse overheid om de woonmaatschappijen en gemeenten hierin voldoende te stimuleren en ondersteunen. Vanuit Wonen in Vlaanderen wordt ingezet op folders en modelbrieven, maar ook hier is de communicatie veelal te lang en ingewikkeld.

• Communiceer tijdig naar de kandidaat-huurders. Niet pas in januari, maar nu al, zodanig dat ze bepaalde zaken al in orde kunnen brengen (bv. aanmaken Itsme, aanvragen eID,...).
• Stem de communicatie nog meer af op de meest kwetsbare doelgroepen. Zet met andere woorden niet enkel in op een brief vanuit de woonmaatschappijen, maar voorzie een duidelijke infographic waarbij de communicatie kort, visueel en helder is (3).
• Test je communicatie bij de kandidaat-huurders voor een sociale woning zelf.

Het Netwerk tegen Armoede vraagt om de participatie van mensen in armoede ernstig te nemen in de opmaak en vormgeving van een beleid voor structurele armoedebestrijding. Het vraagt aan iedereen om te luisteren naar zij die armoede ervaren. Participatie leidt immers tot structurele oplossingen.

• Betrek mensen in armoede en hun verenigingen in elke stap van een beleidsproces, ook op lokaal niveau.

Deze aandachtspunten en aanbevelingen zijn tot stand gekomen in overleg met diverse verenigingen waar mensen in armoede het woord nemen (4), in directe dialoog dus met en vanuit mensen in armoede zelf.