Al jaren vragen mobiliteitsexperts en sociale organisaties om het openbaar vervoer in België te verbeteren. De nieuwe regeringen moeten samen werk maken van aantrekkelijk openbaar vervoer door treinen, trams en bussen naadloos op elkaar te laten aansluiten en dat met één geïntegreerd en betaalbaar tarief.

Want ons land staat op een keerpunt. Sinds juni 2023 was iedere maand wereldwijd de warmste ooit. Klimaatprofessor Wim Thiery (VUB) spreekt van een “klimaatnoodtoestand”. We breken ook voortdurend filerecords: volgens het Vlaams Verkeerscentrum was mei 2024 de zwaarste filemaand op de Vlaamse snelwegen sinds het begin van de metingen. Tegelijkertijd bevindt het openbaar vervoer zich in woelig vaarwater. De stiptheid bij de NMBS blijft ondermaats. De Lijn worstelt in alle hevigheid met de gevolgen van jarenlange besparingen: een letterlijk doorgeroeste spoorinfrastructuur, vervallen metrotunnels, een veel te oud voertuigenpark dat maar moeizaam vernieuwd geraakt, bussen en trams die zich in het steeds drukkere verkeer vastrijden ...

Een aantal personen en organisaties trekt aan de alarmbel en schreef een open brief aan de nieuwe regeringen van ons land. De open brief verscheen op 15/7/2024 in de opiniepagina's van De Standaard.

Het mobiliteitsbeleid is in ons land te versnipperd, waardoor je naar een samenhangende, duurzame, ambitieuze en moedige mobiliteitsvisie moet zoeken als naar een naald in een hooiberg. En toch ging ondanks de gezamenlijke G10-verklaring van de sociale partners over de mobiliteit (3 juni 2024) in de verkiezingscampagne maar weinig aandacht naar mobiliteit in het algemeen en openbaar vervoer in het bijzonder. Het staat buiten kijf dat de ecologische voetafdruk van een voetganger, fietser en openbaarvervoergebruiker talloze keren kleiner is dan die van een automobilist. Om de uitstoot van onze mobiliteit terug te dringen, moeten we dus de fietsinfrastructuur uitbouwen, opnieuw investeren in openbaar vervoer – zeker als dat nog sneller vergroend wordt – en resoluut voor duurzaam goederenvervoer kiezen. Dat vraagt uiteraard om veel geld. Maar als men de juiste keuzes maakt, is dat er ook.

Volgens het Belgian Mobility Dashboard bedroegen de congestiekosten – wat de files onze maatschappij en economie direct en indirect kosten – in 2023 5,1 miljard euro of 1,08 % van het BBP. In 2022 lag die kost nog 1 miljard lager. Als filerecords blijven sneuvelen, zal dat bedrag in 2024 ongetwijfeld verder stijgen. Het gaat niet alleen om verliestijd ten koste van het privéleven en een devaluatie van de economische productiviteit, maar ook om een slechtere luchtkwaliteit, gezondheidsrisico’s en een zware ruimtelijke belasting voor de omwonenden. Die situatie is maatschappelijk onaanvaardbaar, economisch niet te verantwoorden en menselijk hoogst ongezond.

Een ommekeer is dus dringend gewenst. Files kun je maar terugdringen of nog beter gewoon laten verdwijnen door consequent en intelligent in duurzame mobiliteit te investeren. En precies dat is de boodschap van de EU. In haar Landverslag 2024 over België beveelt ze o.a. aan om “de verkeerscongestie aan te pakken door een hervorming van het belastingstelsel, onder meer door middel van een slimme kilometerheffing, en door actieve mobiliteit en oplossingen voor openbaar vervoer te ontwikkelen”. Volgens de EU helpt een verbetering van het voorstedelijk openbaar vervoer om files te verminderen. Maar dan moet ons land verstandig in openbaar vervoer investeren.

Openbaar vervoer is een mix van treinen enerzijds en trams en bussen anderzijds. Dat moet én kan veel attractiever worden, als de verschillende beleidsniveaus constructief en complementair samenwerken in een systeem van geïntegreerd openbaar vervoer dat opgebouwd is rond goed gekozen knooppunten. Dat trekt niet alleen veel nieuwe reizigers aan, maar biedt ook het goederenvervoer per spoor voldoende extra rijpaden. Andere landen zoals onder meer Zwitserland en Oostenrijk hebben ons de weg al lang gewezen. Treinen, trams, bussen en metrostellen moeten vaker rijden, vroeger en later ook, stipt dankzij een duurzame doorstroming op een goed
onderhouden infrastructuur en met betrouwbare aansluitingen: “bus en rail als één geheel”.

Dat veronderstelt één geïntegreerd tarief, dat sociaal rechtvaardig is, want betaalbaar openbaar vervoer moet elke burger deelname aan het maatschappelijk leven garanderen. De Belgische regeringen hoeven niet méér geld uit te geven aan de mobiliteit in zijn geheel, maar ze moeten die middelen wel heel anders inzetten. Vandaar onze oproep aan de nieuwe regeringen: werk samen en loods ons openbaar vervoer de 21 ste eeuw binnen. Realiseer een echte modal shift door het aantal reizigers te verdubbelen en het goederenvervoer te verduurzamen. Met meer baten voor de burgers, voor de volksgezondheid, voor het klimaat en dus voor de economie.

Tim Buyse, MORA (in persoonlijke naam) - Naomi Cambien, Bond Beter Leefmilieu - Tim Cassiers, BRAL - Heidi Degerickx, Netwerk tegen Armoede - Marijke Dheedene, Vlaamse Ouderenraad - Matthijs Driesen, ACV - Guy Hendrix, project Integrato - Michel Hubert, Université Saint-Louis - Barbara Janssens, Netwerk Duurzame Mobiliteit - Sylvie Meekers, Canopea - Peter Meukens, TreinTramBus - Willy Miermans, UHasselt - Koen Peeters, OKRA - Kris Peeters, Hogeschool PXL - Erik Quisthoudt, ACLVB - Stan Reusen, ACOD-TBM - Joeri Thijs, Greenpeace België - Miranda Ulens, ABVV - Danny Van Assche, Unizo - Els Van den broeck, Mobiel 21 - Hugo Van Dienderen, Grootouders voor het Klimaat - Peter Wouters, Beweging.net