Het Netwerk tegen Armoede vreest dat de hervormingen in de Programmawet van de Arizona-regering een verdieping en verbreding van armoede zullen veroorzaken. “Vooral jongeren, 55-plussers, maar ook alleenstaande ouders en vrouwen, zullen de dupe zijn. Die laatste groep werkt vaak deeltijds om onbetaalde zorgtaken op te nemen. Ze worden direct geraakt door de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd. Ze verliezen hun sociale bescherming én inkomenszekerheid”, aldus algemeen coördinator Heidi Degerickx.

De beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd zal de inkomenszekerheid verlagen. Het verhoogt de kans op overlevingsschulden als mensen niet langer hun huishuur, energiefacturen, gezondheidszorg … kunnen betalen. Er is een groot risico op gezins- en kinderarmoede omdat de maatregelen een daling van het gezinsinkomen veroorzaken.

Verschillende gezinnen uit de lagere middenklasse zullen onmiddellijk een verhoogd armoederisico lopen als een uitkering wegvalt en slechts één inkomen uit werk overblijft. Die gezinnen zullen veelal geen recht op leefloon voor samenwonenden kunnen doen gelden. Zo zullen kinderen uit die gezinnen aanzienlijk minder kansen hebben om volwaardig deel te nemen aan school, vrije tijd en sport.

Andere huishoudens zullen wél in aanmerking komen voor een voorwaardelijk (en veelal ook tijdelijk) leefloon met hoge druk tot activering. Maar daar zullen onvervulde randvoorwaarden zoals mobiliteit, kinderopvang en een stabiele woningsituatie de weg naar werk bemoeilijken.

Ook voor jongeren die in de transitie van school naar werk zitten en recht hebben op een inschakelingsuitkering voor 1 jaar, dreigt armoede. Dat geldt zeker voor kortgeschoolde jongeren of jongeren met een (arbeids)beperking door handicap of (chronische) ziekte.

“Mensen worden nu al van het kastje naar de muur gestuurd. Wie gaat mij helpen? De VDAB of het OCMW?”

Als de maatregelen effectief ingaan vanaf 1/1/2026, is er ook een gevaar voor een breuk in de begeleiding naar werk. Diensten die die groepen begeleiden en wegwijs maken, zijn onderbemand en onvoldoende voorbereid, zoals OCMW’s, werkwinkels van VDAB, vakbonden en organisaties in welzijn en hulpverlening. Een brief van de RVA met stopzetting is niet genoeg voor de getroffen werkzoekenden. Alleen fysiek toegankelijke dienstverlening, met een duidelijk aanspreekpunt om mensen bij te staan, kan non-take-up vermijden.

“Als je de bestaansmiddelen van mensen afneemt, gaan ze in overlevingsmodus. Dat kan leiden tot apathie of berusting met verhoogde schulden en uithuiszettingen tot gevolg. Het kan ook zijn dat ze zowat alle mogelijke diensten contacteren op zoek naar hulp. Sowieso zullen alle eerstelijnsdiensten te maken hebben met mensen waarbij angst, verdriet of boosheid de hoofdtoon voeren. Hoe zou je zelf zijn als plots je basisinkomen geschrapt wordt en je niet meteen een uitweg ziet richting een job?”, waarschuwt Heidi Degerickx.

We verwachten dat een deel van de werkzoekenden op korte termijn een (deeltijdse) job zal aannemen om toch maar een inkomen te hebben. Helaas is dat vaak geen duurzame tewerkstelling. We zien heel vaak een draaideureffect waarbij mensen er nog slechter af zijn. Ze gaan aan de slag, houden die job niet vol door gebrek aan mobiliteit, kinderopvang, draagkracht … én zijn zo plots ongewettigd afwezig met een sanctie en schorsing tot gevolg.

“Ik heb geen wagen, mijn sociale woning ligt afgelegen. Ik heb geen fiets of rijbewijs om naar het werk te gaan. Bijkomend zijn heel wat bussen afgeschaft. Dat maakt het moeilijk.”

Twee zaken zijn cruciaal om die negatieve spiraal te vermijden: integrale en intensieve begeleiding van elke werkzoekende op maat én sensibilisering en vorming van werkgevers om hun werkvloeren en HR-beleid inclusiever te maken.

Het Netwerk tegen Armoede is ook bezorgd over de maatregelen die langdurig zieken viseren. Ondersteuning en preventie zijn cruciaal, evenals de mogelijkheid om deeltijds werk en ziekte te combineren op lange termijn. Vandaag verliezen veel chronisch zieken die met werkhervatting aan de slag gaan hun uitkering, ook als blijkt dat zij maar max. 80% kunnen werken voor de rest van hun loopbaan. Dat is enorm ontmoedigend en verarmt hen systematisch. Het drijft mensen en dan vooral alleenstaanden in de armoede.

“Bij de aanvraag van een leefloon zat ik een tijdje zonder inkomen. Nadien heb ik via de sociaal assistente van het OCMW een aanvraag ingediend bij de mutualiteit en bij de FOD Sociale Zekerheid. Dat zorgde voor onzekerheid en stress tijdens mijn ziekte.”