24-03-2021

Signalenbundel 2.0 - Corona één jaar later

beeld Signalenbundel 2.0
Terug

Van bij de start van de coronacrisis verzamelde het Netwerk tegen Armoede signalen en getuigenissen over de impact op het leven van mensen in armoede in een signalenbundel. De verenigingen waar armen het woord nemen moesten hun dagelijkse werking aanpassen. Ze gingen aan de slag met alternatieven om mensen in armoede te blijven bereiken en ondersteunen.

Wat is de stand van zaken één jaar na de uitbraak van het virus?
We vroegen het via de 58 verenigingen waar armen het woord nemen, Welzijnsschakels en ATD Vierde Wereld.

De signalen en ervaringen zijn nu verzameld in de Signalenbundel 2.0 in zeven thema's:

  1. Inkomen
  2. Sociaal isolement en vrije tijd
  3. Communicatie en toegankelijkheid
  4. Zorg en gezondheid
  5. Onderwijs
  6. Wonen
  7. Lokaal beleid

Herbekijk of herbeluister onderaan deze pagina getuigenissen over leven met zes in een klein appartementje en de financiële impact van de coronacrisis.

De stem van mensen in armoede over 1 jaar corona gebundeld in zeven thema’s

1. Inkomen

“Door corona duurde het veel langer om een afspraak te kunnen krijgen, waardoor mijn uitkering in de wacht gezet werd en ik plots zonder inkomen viel."

Signalen

Mensen in armoede hadden te maken met extra uitgaven door hogere facturen voor energie en communicatie, door hamstergedrag en door de sluiting van niet-essentiële en betaalbare winkels en duurdere online aankopen.

Ze ondervonden bovendien problemen bij de aanvraag of uitbetaling van uitkeringen en toelagen. Diensten als vakbonden, de hulpkas en mutualiteiten zijn moeilijker bereikbaar. De financiële impact is groot. Soms leidt dat tot het niet-opnemen van rechten en afhaken.

Verenigingen stellen een grotere vraag naar voedselhulp vast. Mensen belanden niet enkel door inkomensverlies in armoede, maar ook door hogere uitgaven. Ze getuigen ook over extra controles en strengere voorwaarden om toegang te krijgen tot voedselhulp.

Ervaringen

“Door de sluiting van niet-essentiële winkels kon ik niet naar onze vertrouwde klerenwinkel voor mijn kinderen. Dat kostte me veel geld."

“Ik was heel blij met de eenmalige coronatoeslag aan het begin van de coronacrisis, maar ik moet ook de andere elf maanden van het jaar doorkomen.”

“Door corona duurde het veel langer om een afspraak te kunnen krijgen, waardoor mijn uitkering in de wacht gezet werd en ik plots zonder inkomen viel.”

Aanbevelingen
  • Laat de inkomensversterkende steunmaatregelen maximaal terechtkomen bij de financieel meest kwetsbare groepen. Ken de rechten automatisch toe, bijvoorbeeld via het Groeipakket. Kijk niet enkel naar inkomensverlies, maar ook naar hogere uitgaven.
  • Breid de doelgroep die recht heeft op een sociaal tarief voor elektriciteit en gas structureel uit, in plaats van dat te doen via een tijdelijke maatregel.
  • Verstrek een tijdelijke coronahuurtoelage zolang de gezondheidscrisis aanhoudt. Ken deze premie toe aan alle private huurders die onder de inkomensgrenzen van de sociale huur vallen, of ze op een wachtlijst voor een sociale woning staan of niet.
  • Breid de ‘50-euromaatregel’ uit naar àlle groepen met een uitkering of gezinsinkomen onder de armoedegrens. Bescherm mensen tegen uithuiszetting en de neerwaartse spiraal van overmatige schuldenlast. Bereid je nu al voor als de tijdelijke steun straks wegvalt.
Signalenbundel 2.0 - Inkomen

2. Sociaal isolement en vrije tijd

"Mensen die enkel onze vereniging hebben als sociaal netwerk, hadden het heel lastig met de lockdown. Ze hadden het gevoel dat het enige wat ze hadden hen ook werd afgenomen.”

Signalen

Eenzaamheid, sociaal isolement en de invloed ervan op het psychisch welzijn van mensen is het grootste knelpunt. Mensen verliezen de moed door gebrek aan perspectief, worden moedeloos en zelfs kwaad.

Hun netwerk was al klein en krimpt vaak nog meer. De verenigingen bieden voor veel mensen een sociaal netwerk. Het wegvallen daarvan leidt steeds meer tot crisissituaties.

Onduidelijke of snel veranderende (communicatie over) coronamaatregelen zorgden soms voor onnodige angst bij mensen, waardoor ze zich nog meer isoleren. Ze misten een plek om vrijblijvend binnen en buiten te lopen en informele contacten met anderen.

Ervaringen

“Als ik het moeilijk heb, voel ik me down. Dan blijf ik vaker in mijn bed liggen. Als ik me goed voel, ga ik wandelen. Als ik hoor dat je beter binnen blijft, voel ik de muren op me afkomen.”

"Mensen die enkel onze vereniging hebben als sociaal netwerk, hadden het heel lastig met de lockdown. Ze hadden het gevoel dat het enige wat ze hadden hen ook werd afgenomen.”

“Sommigen durfden zelfs de deur niet openen als wij voedsel aan huis brachten of durfden de kinderen niet meer naar school te laten gaan. Dat heeft natuurlijk onnodig psychische gevolgen, en gevolgen voor de onderwijsloopbaan van die kinderen.”

Aanbevelingen
  • Verenigingen zijn nu nog meer dan anders vaak de enige vorm van sociaal contact. Geef verenigingen de ruimte om mensen te blijven bereiken. Hou rekening met de leefwereld, context en kwetsbaarheid van mensen in armoede.
  • Maak extra ondersteuning voor organisaties duurzaam. Zo kan extra personeel langer ingezet worden om mensen te bereiken via stoepbezoeken, hen te ontvangen in kleine groepjes of coronaveilig te gaan wandelen.
  • Luister ook naar de noden van mensen in armoede op het vlak van vrije tijd en hoe er een antwoord kan op ingespeeld worden via samenwerkingen.
Signalenbundel 2.0 - Sociaal isolement en vrije tijd

3. Communicatie en toegankelijkheid

“De overheid is niet consequent en laat mensen op vakantie gaan. Nu keren die terug en zijn er meer besmettingen. Ik kan niet op reis, maar draai wel mee op voor de gevolgen.”

Signalen

Mensen in armoede en verenigingen hebben het gevoel dat ze te weinig betrokken worden bij het beleid en de communicatie, ook op lokaal niveau. Afhankelijk van het soort werking van de vereniging (jeugd, welzijn) gelden andere maatregelen. Dat zorgt voor verwarring en onduidelijkheid.

Ook bij de toegankelijkheid van dienst- en hulpverlening speelt de digitale kloof. Mensen hebben toegang tot digitale media en digitale vaardigheden nodig om afspraken te kunnen maken en de nodige documenten op te vragen en/of in te dienen.

Positief is dat er opnieuw meer face-to-face gesprekken plaatsvinden, eens er een afspraak vastligt. Voor complexe problemen geeft dat meer vertrouwen.

Ervaringen

“De overheid is niet consequent en laat mensen op vakantie gaan. Nu keren die terug en zijn er meer besmettingen. Ik kan niet op reis, maar draai wel mee op voor de gevolgen.”

“Wij vergaderen in het lokaal van de inloop, maar daar gelden andere regels dan voor onze werking. Leden die naar beide werkingen komen, begrijpen dat niet altijd goed."

“Ik vind het een probleem dat ik tijdens de coronacrisis online afspraken moet maken omdat ik niet zo computervaardig ben. Ik loop tegen een muur aan.”

Aanbevelingen
  • Stem de communicatie nog meer af op de meest kwetsbare doelgroepen. Dergelijke communicatie is best kort, visueel, helder en verandert niet te vaak. Momenteel zijn de regels nog te verwarrend en voor interpretatie vatbaar.
  • Betrek mensen in armoede en verenigingen bij het beleid en de communicatie, ook op lokaal niveau.
  • Hou dienst- en hulpverlening toegankelijk voor kwetsbare groepen en blijf inzetten op fysiek toegankelijke dienst- en hulpverlening.
  • Zet in op het dichten van de digitale kloof. Niet alle mensen hebben immers toegang tot digitale media en de nodige digitale vaardigheden om afspraken te kunnen maken en documenten op te vragen en/of in te dienen.
Signalenbundel 2.0 - Communicatie en toegankelijkheid

4. Zorg en gezondheid

“Bij ons werd een afspraak voor een diagnostisering van autisme uitgesteld waardoor er geen passende hulp voorzien kon worden. Het wordt me soms echt teveel!”

Signalen

Heel wat mensen in armoede stellen doktersbezoeken, behandelingen en onderzoeken uit, uit angst voor het virus of uit onwetendheid. Ze passen soms op eigen houtje medicatie aan. Ze stoten op lange wachtlijsten omdat ze pas hulp zoeken als het echt niet meer gaat.

Het voortdurend samenleven als gezin, langdurig isolement, de opbouw van stress, de afwezigheid van een uitlaatklep geven extra spanningen binnenshuis.

Verenigingen vangen signalen op van mensen die twijfelen om zich te laten vaccineren uit angst voor eventuele bijwerkingen, door valse getuigenissen en fake news. Mensen zijn bang en willen dat de overheid ook duidelijk alle risico's communiceert.

Ervaringen

“Bijna iedereen had erg veel stress. Ze zien dat ook hun kinderen eronder lijden en daardoor voelen ze zich nog slechter. Veel kinderen lijken ook verslaafd aan het scherm. Het wordt moeilijker dat te verbieden omdat het al moeilijk genoeg is en er zo weinig toegelaten is.”

“Bij ons werd een afspraak voor een diagnostisering van autisme uitgesteld waardoor er geen passende hulp voorzien kon worden. Het wordt me soms echt teveel!”

Aanbevelingen
  • Wij roepen de federale en regionale overheden op: neem twijfel weg over de vaccinatie en communiceer duidelijk naar kwetsbare doelgroepen.
  • Werk via organisaties die al in contact zijn met deze doelgroepen. Zet in op interculturele bemiddelaars en stel de nodige tools ter beschikking aan intermediaire organisaties om te communiceren over de vaccinatie.
  • Zet voor de meest kwetsbaren in op mobiele teams en vaccinatie in bestaande structuren, bijvoorbeeld inloopcentra en verenigingen.
Signalenbundel 2.0 - Zorg en gezondheid

5. Onderwijs

“Mijn zoon had gezegd in de school dat hij niet graag op de computer werkt. Eigenlijk durfde hij niet te zeggen dat hij de computer moet delen en geen tijd heeft voor zijn schoolwerk.”

Signalen

Kinderen en jongeren ervaren veel stress, weinig structuur in het huishouden, spanningen tussen gezinsleden. Ouders hebben vaak een gevoel van onmacht. We verwachten grote leerachterstand, vooral bij de meest kwetsbaren met een klein netwerk.

Ondanks inspanningen om kwetsbare gezinnen computers te bezorgen, is nog niet iedereen voldoende uitgerust. Sommige leerlingen en ouders zijn nog altijd niet digitaal mee. Ook is er nog veel nood aan ondersteuning in digitale vaardigheden.

De aanpak van scholen verschilt enorm. Sommige scholen zorgden voor goede ondersteuning, andere niet. Ze zijn zich algemeen wel meer bewust van de digitale kloof.

Ervaringen

“Mijn kinderen werken enorm hard en lang voor school. Mijn moeder en ik proberen al maanden ‘in onzichtbare stilte’ te leven. We hebben geen plek om onszelf te zijn in ons huis.”

“Mijn zoon had gezegd in de school dat hij niet graag op de computer werkt. Eigenlijk durfde hij niet te zeggen dat hij de computer moet delen en geen tijd heeft voor zijn schoolwerk.”

“Ik ben een moeder met 7 kinderen. Momenteel hebben we 2 vaste pc’s en 1 laptop. Tijdens de eerste lockdown gaf de lagere school ons laptops, maar we moesten die nadien teruggeven. Mijn kinderen uit de lagere school krijgen nog online opdrachten maar kunnen die niet maken. De andere kinderen hebben de pc’s immers nodig voor afstandsonderwijs.”

Aanbevelingen
  • Voer voltijds contactonderwijs zo snel mogelijk terug in. Om leerachterstanden weg te werken, hebben scholen extra middelen en uren nodig om te remediëren en op maat te kunnen werken. Als afstandsonderwijs blijft, moet een kwaliteitskader zorgen voor de juiste randvoorwaarden en professionalisering van schoolteams.
  • Zet in op het armoedegevoelig en armoedevaardig maken van schoolteams en zorg voor een duurzame, structurele inbedding van een leerlijn 'omgaan met diversiteit en kansarmoede' doorheen de lerarenopleidingen.
  • Zet prioritair in op het 'opvissen' van afhakers en voorkomen van schooluitval in het kader van het relanceplan. Alle actoren (CLB, leerlingbegeleiders, brugfiguren, projectmedewerkers schooluitval, jeugdwelzijn) moeten hierop versterkt kunnen inzetten.
Signalenbundel 2.0 - Onderwijs

6. Wonen

“Het overvolle opvangcentrum hielp enkele asielzoekers aan een woning. Eens het plaatstekort opgelost, moesten ze terugkeren. Ze hebben geen geld om het huurcontract te verbreken en blijven er wonen. Ze verliezen hun steun en hebben enkel nog recht op dringende medische hulp en onderwijs voor de kinderen.”

Signalen

Een huurwoning bezoeken is moeilijker door coronamaatregelen. Het evenwicht tussen vraag en aanbod is nog meer verstoord en er is nog steeds veel discriminatie. Mensen kunnen minder snel beschikbare huizen bekijken en verblijven langer in ongeschikte huizen.

Mensen hebben nood aan een tuin of balkon, maar de minder dure huurwoningen zijn daarmee niet uitgerust. De woningen zijn vaak ook ongeschikt om er langere tijd te wonen met het hele gezin. De ruimtes zijn te klein, de spanningen lopen op.

Er is een trage doorstroming vanuit opvangcentra en andere instellingen (bijvoorbeeld psychiatrie) terwijl die opvangcentra vol zitten. Lokaal is er ook geen oplossing voor. Er is vaak ook geen oplossing voor crisissituaties, zoals bijvoorbeeld huiselijk geweld.

Ervaringen

“Als alleenstaande moeder met 4 kinderen vind ik moeilijk een appartement omdat ik een migratieachtergrond heb en een tijdelijk contract. Als iemand van de vereniging voor mij belt naar een verhuurder, maak ik meer kans.”

“Het overvolle opvangcentrum hielp enkele asielzoekers aan een woning. Eens het plaatstekort opgelost, moesten ze terugkeren. Ze hebben geen geld om het huurcontract te verbreken en blijven er wonen. Ze verliezen hun steun en hebben enkel nog recht op dringende medische hulp en onderwijs voor de kinderen.”

“R. werkte in de horeca, maar werd technisch werkloos door de coronacrisis. Zijn huisbaas dreigt nu met uithuiszetting als hij niet uit vrije wil vertrekt. Omdat hij momenteel technisch werkloos is, vindt hij geen andere woonst. Hij is bang om (opnieuw) op straat te belanden.”

Aanbevelingen
  • Investeer in betaalbaar en kwaliteitsvol wonen: verhoog het bouwritme van sociale woningen, versnel de renovatie ervan en hervorm en breid de huurpremies- en subsidies uit.
  • Breid de huurpremie uit tot alle kandidaat-huurders op een wachtlijst voor een sociale woning. Meer nog, breid de huurpremie uit tot alle mensen met een laag inkomen die huren op de private huurmarkt en (noodgedwongen) een hoge huurprijs moeten betalen.
  • Maak het mogelijk al na één maand huurachterstal een beroep te doen op het Fonds ter bestrijding van uithuiszettingen. Bekijk de knelpunten al en wacht niet op de evaluatie.
Signalenbundel 2.0 - Wonen

7. Lokaal beleid

“Ik breng mijn kind naar de zwemles in het stedelijk zwembad. Ik mag helpen bij het omkleden, maar moet dan buiten wachten tot na de les. Ik kan niet eventjes over en weer naar huis met de bus. Die maatregel gaat ervan uit dat iedereen een auto heeft om even in te wachten tijdens de les.”

Signalen

De OCMW’s vragen veel verantwoording in de aanvragen voor financiële steun. Mensen knappen hierop af en staken hun hulpvraag. Daardoor kunnen ze hun rechten niet opnemen en moeten ze zich bepaalde zaken ontzeggen. Mensen hebben het gevoel dat er soms nog meer controle en verantwoording wordt gevraagd dan voorheen.

Sommige lokale besturen hebben armoedeorganisaties betrokken, op andere plaatsen vonden de verenigingen geen gehoor. Lokale besturen beseffen doorgaans goed de rol en meerwaarde van verenigingen die werken met kwetsbaren.

Maatregelen van het lokaal bestuur, zoals cadeaubonnen, voedselbonnen en computers zijn een welkome aanvulling op het inkomen, maar blijven onvoldoende. Ook moesten rechthebbenden deze vaak zelf aanvragen. Maar mensen zijn niet altijd op de hoogte, aanvragen zijn te hoogdrempelig of complex, diensten zijn onvoldoende bereikbaar.

Ervaringen

“Ik heb geen smartphone en geen internet thuis. Dat staat in mijn aanvraag voor financiële steun. Ik zou graag met mijn kinderen communiceren. Ze wonen in Brussel en Nederland.”

“Mijn man was in maart een paar weken technisch werkloos. We wisten niet af van de extra voordelen van de overheid. We hebben een eigen woning en deden bijvoorbeeld geen aanvraag voor uitstel van de lening.”

“Ik breng mijn kind naar de zwemles in het stedelijk zwembad. Ik mag helpen bij het omkleden, maar moet dan buiten wachten tot na de les. Ik kan niet eventjes over en weer naar huis met de bus. Die maatregel gaat ervan uit dat iedereen een auto heeft om even in te wachten tijdens de les.

Aanbevelingen
  • Ken rechten automatisch toe waar mogelijk, dit zou meer mensen helpen.
  • Informeer mensen over steunmaatregelen en vereenvoudig procedures. Schenk ook aandacht aan mensen die nog niet vertrouwd zijn met het OCMW.
  • Betrek verenigingen die werken met kwetsbare mensen meer bij het ontwikkelen van een lokaal sociaal beleid.
Signalenbundel 2.0 - Lokaal beleid

Signalenbundel 2.0 - Corona één jaar later

Lees de Signalenbundel 2.0

Thematische fiches

Bekijk de thematische fiches met signalen, ervaringen en aanbevelingen op 1 pagina in pdf:

  1. Inkomen
  2. Sociaal isolement en vrije tijd
  3. Communicatie en toegankelijkheid
  4. Zorg en gezondheid
  5. Onderwijs
  6. Wonen
  7. Lokaal beleid

Getuigenissen over 1 jaar coronacrisis

Podcast Radio 2 over leven met zes in een klein appartementje

Eén jaar Corona. Het virus hield ons leven 12 maanden in bedwang, maar wat hebben we nu geleerd van één jaar vol mondmaskers, alcoholgel en lockdowns? Karolien Debecker zocht het uit in “Wijs, de podcast - 1 jaar Corona” in de week van 15/3/2021. Een driedelige reeks met mensen die hun lessen hebben getrokken uit deze periode. Ook Wendy en Jassin van Betonne Jeugd getuigen over leven met zes in een klein appartementje.

Podcast met Wendy en Jassin van Betonne Jeugd over leven met zes in een klein appartementje

Herbeluister de podcast

Getuigenis over koopkracht in coronatijden

Ondanks de doemberichten over de coronacrisis gingen de meeste Belgische huishoudens er in 2020 - naar eigen zeggen - qua koopkracht op vooruit. Dat blijkt uit de koopkrachtbarometer van Test Aankoop. Door de coronacrisis is wel een diepe kloof ontstaan: terwijl 7 op de 10 huishoudens geen impact voelt van de crisis op hun inkomen, wordt een minderheid wel degelijk diep in de portemonnee geraakt.

Nathalie van A'Kzie Kortrijk behoort tot die laatste groep: "Als ik naar de winkel moest, waren de mensen aan het hamsteren. Ik kan dat niet. Ik heb geen plaats en geen budget."

Getuigenis van Nathalie van A'Kzie Kortrijk in het Journaal op één van 15/3/2021

Herbekijk de getuigenis

Wendy Burgelman van Centrum Kauwenberg in Antwerpen: "Die grotere woning bleek nodig"

Zes gezinnen maken in De Morgen van 3/4/2021 hun rekening na 1 jaar corona, waaronder het gezin van Wendy van Centrum Kauwenberg in Antwerpen:

Drie kinderen van 9, 8 en 2,5 jaar die weken aan een stuk thuis zijn: dat zijn veel extra koekjes en puddinkjes.”

"Vijfhonderd euro minder verdienen: dat kunnen wij geen maanden volhouden.”

We hebben minder kleren gekocht, en minder ijsjes. Maar nu wordt het tijd dat we onszelf weer eens trakteren.

Het verhaal van Wendy van Centrum Kauwenberg en vijf andere gezinnen in De Morgen van 3/4/2021

Lees het verhaal van de zes gezinnen

Signalenbundel tijdens de eerste lockdown: Impact van coronacrisis op mensen in armoede

Lees de eerste signalenbundel

Alle berichten over corona gebundeld op één pagina

Lees alle berichten over corona

Volg ons


Blijf op de hoogte

Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief

Steun ons nu

Uw steun helpt mensen om een toekomst uit te bouwen en de strijd aan te binden met armoede en sociale uitsluiting. Help mensen in armoede zichzelf te helpen.

Steun ons
Deze website maakt gebruik van cookies om uw gebruikersgemak te verbeteren.
Ik ga akkoord.  Lees meer.